واکاوی عملکرد تبلیغاتی و رسانه‌ای قطر در جام جهانی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ همان گونه که انتظار می رفت، مدتی قبل از آغاز جام جهانی فوتبال در قطر انبوه فضاسازی های رسانه ای علیه عملکرد این کشور به راه افتاد که در نوع خود پدیده ای نادر تلقی می شد؛ احتمالاً به دلیل اینکه نخستین بار بود جام جهانی در یکی از کشورهای منطقه برگزار می شد.

نباید از یاد برد، زمزمه های انتقادی رسانه ها مدت ها قبل آغاز شده بود؛ یعنی از وقتی که میزبانی جام جهانی برعهده قطر نهاده شد. آن زمان ادعاهایی مبنی بر حاکمیت شرایط غیر منصفانه در انتخاب میزبان مطرح و حتی این کشور به پرداخت رشوه و استفاده از روابط پشت پرده برای تصاحب میزبانی متهم شد.

همواره هدف اصلی بخش عمده ای از گردشگران و تماشاگرانی که به رویدادی ورزشی می روند، خود آن نیست، بلکه برنامه ها و جذابیت هایی است که در فضایی متفاوت از آن رویداد دنبال می شود

از این موارد که بگذریم، جام جهانی آن قدر متن و حواشی ریز و درشت داشت که اهمیت رسانه ای و تبلیغاتی را در آن برجسته می کند و شایسته است با نگاهی حرفه ای و به دور از حواشی غیر منصفانه به آن پرداخته شود.

جشنواره های اطراف ورزشگاه ها، حواشی پر رنگ تر از متن

این غیر قابل انکار است، همواره هدف اصلی بخش عمده ای از گردشگران و تماشاگرانی که به رویدادی ورزشی می روند، خود آن نیست، بلکه برنامه ها و جذابیت هایی است که در فضایی متفاوت از آن رویداد دنبال می شود. به عبارتی چه از طرف مهمانان و چه از جانب میزبان، جام جهانی بهانه ای می شود برای اموری اصلی و شاید سودمندتر.

احتمالا نخستین موردی که به ذهن می آید، صنعت گردشگری کشور میزبان است. بدیهی است وقتی رویدادهایی فرهنگی ورزشی در کشوری به وقوع بپیوندد، شرکت کنندگان در آن طیف گسترده ای از افراد مرتبط و دست اندرکاران این صنعت اعم از دولت ها، صاحبان بنگاه های اقتصادی فرهنگی و خصوصی مرتبط با گردشگری را به تکاپو می اندازند. بنابراین نباید تقلای کشورهای مختلف در تصاحب و برگزاری این رویدادها را تعجب برانگیز انگاشت.

از این موارد عمومی که بگذریم، تأثیرگذاری فرهنگی امکانی بالقوه و مهم در جریان برگزاری جشنواره های هنری و ورزشی است که قطر نیز از این قاعده مستثنی نیست. این کشور سعی کرده است با برپایی نمایشگاه ها و غرفه هایی در حاشیه بازی های جام جهانی تأثیرگذاری فرهنگی را جامه عمل بپوشاند.

ازجمله مهم ترین موارد قابل توجه در این غرفه ها، بخشی است که برنامه های دعوتی و تبلیغی برای معرفی اسلام به مهمانان خارجی انجام می شود. این موضوع نه اقدامی خودجوش و تصادفی، بلکه رویکردی سازماندهی شده و با برنامه ریزی قبلی است و طبق گزارش ها، نتیجه مورد نظر را هم برآورده کرده است و اخبار زیادی از مسلمان شدن شرکت کنندگان در این رویداد ورزشی شنیده می شود.

الجزیره، بازوی بزرگ تبلیغاتی قطر

در میان رسانه های کوچک و بزرگ قطری و خارجی که هر کدام به سهم خود پوشش ویژه رویداد جام جهانی را برعهده گرفته اند، شبکه های شرکت الجزیره از این قاعده مستثنی نیستند و بخش خاصی را در پایگاه های اینترنتی و تلویزیون های خود به این موضوع اختصاص داده اند.

الجزیره رسانه بزرگ غیر دولتی فراگیر است که دفتر مرکزی آن در دوحه قطر قرار دارد. این رسانه هم اکنون 24 ساعته به دو زبان عربی و انگلیسی برنامه های خبری خود را ارائه می کند، همچنین شامل شبکه های جداگانه ای برای فیلم مستند، پخش مستقیم و ... است. به لحاظ رویکردی نیز گرایش های اسلام گرایی و تا حدودی ملی گرایی عربی در آن مشهود است.

رسانه الجزیره در پخش جریان اصلی رویداد جام جهانی و همچنین پوشش حواشی آن از همایش ها و غرفه های تبلیغاتی اسلام تا حوادث کوچک و بزرگ دیگر کم لطفی نکرد و به حق، نقش بازوی توانای تبلیغاتی قطر در جام جهانی را برعهده داشت

در حالی که این رسانه سعی می کند در بیشتر برنامه های خبری و تحلیلی خود رویکرد بی طرفانه را حفظ کند و در هر موضوعی طرف های ماجرا را به هماورد رسانه ای دعوت می کند، در زمینه جام جهانی تا حدودی از این رویکرد فاصله گرفت؛ به عبارتی در پخش خود دچار نوعی جنبه تبلیغاتی شد که لزوماً منفی نیست. می شود این گونه گفت، جام جهانی بیخ گوششان در حال برگزاری است و توقع بی تفاوتی و نگاه کاملاً روبنایی به آن نوعی افراط در تعادل است.

در هر صورت می توان گفت رسانه الجزیره در پخش جریان اصلی رویداد جام جهانی و همچنین پوشش حواشی آن از همایش ها و غرفه های تبلیغاتی اسلام تا حوادث کوچک و بزرگ دیگر کم لطفی نکرد و به حق، نقش بازوی توانای تبلیغاتی قطر در جام جهانی را برعهده داشت.

دین و فرهنگ قطری ها چند هفته تعطیل نمی شود

در مصاحبه شبکه خبری سی.ان.ان آمریکا با یکی از وزیران قطری، وقتی صحبت از ممنوعیت الکل در ورزشگاه های جام جهانی شد، گفت: نمی توانیم دین و فرهنگ خود را به مدت چهار هفته تغییر دهیم.

وزیر قطری درست می گفت؛ تقریباً این کشور در جام جهانی از هیچ یک از حدود و هنجارهای فرهنگی دینی مردم خود نگذشت و این در حالی بود که زیر فشار سنگین کشورهای غربی و فیفا بود. قطر الکل را در همه ورزشگاه ها ممنوع اعلام کرد، استفاده از نمادهای گروه های همجنسگرایی را مجاز ندانست، مواردی از این قبیل و قوانین داخلی خود را اجرا کرد.

قطر نه تنها در جام جهانی دین و فرهنگ اسلامی را متوقف نکرد، بلکه با برنامه ای از پیش تعیین شده دست به فعالیت های گسترده فرهنگی برای رساندن پیام اسلام به شرکت کنندگان در رویداد جام جهانی زد. از تابلوهای تبلیغاتی سطح شهر، آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) که بر آن نقش بسته بود تا غرفه هایی که در آن به مفاهیم اسلامی پرداخته می شد و زنان قطری که به میان تماشاگران می رفتند و به آن ها پیشنهاد امتحان حجاب اسلامی می دادند. همه این فعالیت های فرهنگی باعث شد اخبار نویدبخشی از مسلمان شدن جمع زیادی از غیرمسلمانان حاضر در جام جهانی به گوش برسد.

یکی دیگر از نمادهای فرهنگی قطر، مراسم افتتاحیه جام بود که با آیاتی از قرآن کریم آغاز شد. این در واقع بی سابقه و در هیچ یک از موارد مشابه قبلی اتفاق نیفتاده بود. از دیگر نقاط بی بدیل، حضور جوانی معلول به نام غانم المفتاح در افتتاحیه در کنار مورگان فریمن، بازیگر مطرح هالیوود و مجری مستند معروف «داستان خدا» بود که به این بازیگر در نمایشی درس شکرگزاری و صبر و پایداری در برابر مشکلات می داد.

جلوگیری از حضور رسانه های سیاسی

در کنار همه این موارد، جام جهانی قطر شاهد موضوعی حاشیه ای نیز بود که شاید در برخی رسانه ها با آب و تابی ویژه سعی در برجسته کردن آن نسبت به تمام مواردی که به آنها پرداخته شد، داشتند. در آستانه آغاز جام جهانی بود که یکی از رسانه های فارسی زبان خارج از ایران اعلام کرد دولت قطر به خبرنگارانشان اجازه فعالیت در این کشور نداده و ویزایی برایشان صادر نکرده است.

به دنبال این خبر بود که رسانه فارسی زبان دیگری که مانند قبلی دفترش در انگلیس قرار داشت، اعلام کرد به دلیل برخی ملاحظات از شرکت خبرنگارانش در جام جهانی انصراف داده است.

دلیل حضور نیافتن این دو رسانه در جام جهانی جرئت نداشتن و انزوای نخ نمایی است که این رسانه ها علیه خود تحمیل کرده اند

ابهامی که در این موضوع به چشم می خورد، تناقض این دو رسانه که تا حدودی رویکرد نزدیک به هم دارند، در نحوه روایتگری حضور نیافتنشان است. دانستن این موضوع حائز اهمیت است چندی پیش، دولت جمهوری اسلامی ایران رسانه اول را در فهرست تروریستی قرار داده بود و این نکته می تواند راهگشا باشد.

دلیل حضور نیافتن این دو رسانه در جام جهانی جرئت نداشتن و انزوای نخ نمایی است که این رسانه ها علیه خود تحمیل کرده اند. به عبارتی گویی در اتاق فکرشان به این نتیجه رسیده اند رسالت خبرنگاری و خبر رسانی به امنیت شغلی و جانی شان نمی ارزد و از حضور خودداری کردند.

در نهایت می توان در غیاب این رسانه ها به حضور پر رنگ پرچم فلسطین در جریان بازی های جام جهانی چه از سوی تماشاگران و چه از سوی تیم های برخی کشورهای عربی مانند مراکش پرداخت که بازتاب رسانه ای منحصر به فردی در جوامع عربی و غربی داشت.